Cor Nonhof
Jethro Gauld meldde zich begin 2012 met de vraag of hij een onderzoek voor de KNNV afdeling Delfland kon doen om zijn vaardigheden op peil te houden. Er is een onderzoek opgezet om de Bieslandse Bovenpolder nader te bestuderen. Daarbij is samenwerking gezocht met het Hoogheemraadschap van Delfland. We bedanken ook Ernst Raaphorst voor zijn medewerking.
De Bieslandse Bovenpolder is onderdeel van "Boeren voor Natuur" en door vele onderzoekers bezocht om de kwaliteit van de natuur te bestuderen. Het hoogheemraadschap, InHolland, Alterra en de Vogelwacht Delft doen er ook onderzoek.
Het hoofddoel van onze studie is de waterkwaliteit van de sloten te bekijken via de chemische waterkwaliteit, de vegetatie en de macrofauna. We sluiten daarbij zo dicht mogelijk aan bij de methoden die het hoogheemraadschap hanteert. We proberen ook de methoden van het hoogheemraadschap te ijken met minder kostbare of eenvoudigere metingen.
Aan de ene kant zijn er de meetresultaten, maar aan de andere kant is er de vraag wat die betekenen. Daarvoor is het nodig een normering te hebben voor welke resultaten welke kwaliteit indiceren. We hebben daarvoor verschillende methoden gehanteerd: de methodiek van het hoogheemraadschap, AqMaD, CUR en KRW. KRW is de afkorting voor de Kader Richtlijn Water, die binnen heel Europa geldt.
In 2012 is een normering voor de kwaliteit van wateren vastgesteld die in 2015 moet gaan gelden. Dat is de belangrijkste bron voor de beoordeling van de waterkwaliteit en die zullen we in deze bijdrage voor Veldbericht als enige behandelen.
Deelmaatlat Chemische waterkwaliteit
Van januari tot december 2012 zijn door het hoogheemraadschap verschillende metingen gedaan op twee locaties in de Bieslandse Bovenpolder. Processen in het oppervlaktewater en mogelijk ook de vegetatie beïnvloeden de concentraties in het zomerseizoen. Volgens de Kader Richtlijn Water moeten sommige parameters in het zomerseizoen worden bepaald. Door de KNNV zijn op twee tijdstippen op 12 locaties het opgeloste fosfaat gehalte (orthofosfaat gehalte) bepaald met de methode van Dr. Lange. Fosfaat is een voedingstof (nutriënt) die van belang is voor de groei van (water)planten en maar ook van algen en kroos.
In figuur 1 staat het verloop van de orthofosfaat concentratie (opgelost fosfaat) uitgezet over het jaar. Het verloop van de concentratie over het jaar is grillig, dit betekent dat er gedurende het jaar regelmatig moet worden gemeten om een betrouwbare gemiddelde waarde vast te stellen. Tweemaal meten, zoals in het onderzoek van de KNNV (gegevens Lange in periode augustus 2012) is gedaan, is niet voldoende.
Figuur 1: Orthofosfaat-gehalte gemeten door het Hoogheemraadschap van Delfland op de locaties OW203-027 en -028 en de KNNV afdeling Delfland op 12 locaties (Lange).
Het hoogheemraadschap heeft ook de waarden voor chloride (zoutgehalte), fosfaat, nitraat + nitriet, ammonium, stikstof totaal en stikstof Kjeldahl gemeten. Stikstof is evenals fosfaat een voedingstof, maar heeft verschillende verschijningsvormen: nitraat, nitriet, ammonium en Kejldahl stikstof. Wij hebben een poging ondernomen om nitraat te meten met de methode van Dr. Lange, maar die bleek niet nauwkeurig genoeg om de concentraties in de polder goed te meten. Jammer voor onze inspanningen, maar een goed teken voor de polder.
Tabel 1: Deelmaatlat voor de algemene fysisch-chemische kwaliteitselementen van sloten. MEP: maximaal ecologisch potentieel, GEP: goed ecologisch potentieel
Chloride 79 mg Cl /l HHD rechtstreekse meting (oordeel: GEP)
Fosfaat gem. zomerseizoen 0,68 mg P /l HHD rechtstreekse meting (oordeel: ontoereikend)
Zuurgraad zwak zuur – zwak basisch KNNV via macrofyten (oordeel: GEP)
Nitraat gem. zomerseizoen 1,62 mg N/l HHD rechtstreekse meting
Deelmaatlat vegetatiestructuur
De kwaliteit van gebufferde zoete sloten kan worden beoordeeld met de vegetatiestuur. Er moet een mooie verdeling zijn tussen soorten die zich dicht bij de bodem ophouden, soorten die in de hele waterkolom voorkomen en soorten die alleen aan het oppervlak groeien. Deze methode was niet bekend tijdens het maken van de opnamen in 2012, maar we gaan hem in het vervolg wel hanteren.
Figuur 2: Vegetatiestructuur op kale grond links en steeds dikkere baggerlaag naar rechts.
Deelmaatlat soortenlijst en EKR
Voor verschillende parameters worden formules gegeven voor het berekenen van een Ecologische Kwaliteit Ratio (EKR). Dit is een getal tussen 0 en 1 waarmee de kwaliteit van een ecologische parameter wordt aangegeven: 0 is zeer slecht, 1 is zeer goed. De grens voor het GEP wordt gewoonlijk bij een EKR van 0,6 gelegd. De Bieslandse Bovenpolder komt tot het resultaat matig als je de soortenlijsten van de sloten verwerkt (gemiddeld EKR van 0,54).
Helofytenfilter
Doordat je een hele tijd intensief bezig bent met het meten van de waterkwaliteit en het analyseren daarvan, ga je er vanzelf meer begrip voor krijgen. En soms onbegrip! Zo is mij duidelijk geworden dat helofytenfilters maar heel beperkt water zuiveren van stikstof en fosfaat.
Helofytenfilters worden toegepast om vuil water te reinigen. Er is een helofytenfilter waarbij het water van boven in een bak met bijvoorbeeld riet wordt gelaten en dan naar beneden wegzijgt. De stikstof en fosfaat wordt door bodemleven dat tussen de wortels van de planten leeft opgenomen. Nitraat wordt omgezet in moleculair stikstof dat ontwijkt naar de lucht.
Bij helofytenfilters zoals die in de Bieslandse Bovenpolder stroomt het water horizontaal langs de rietstengels. De reiniging kan dus niet op dezelfde manier gaan als in verticale filters. Het idee is dat microben die op de stengels van de planten groeien voedingsstoffen opnemen. Deze laag microben heet epifyton in vaktermen. Maar of het nu om de voedingstoffen gaat die de planten opnemen of die het epifyton opneemt, je moet de aangroei regelmatig weghalen omdat anders die stoffen bij het vergaan van de planten weer in het water terechtkomen. Dit betekent dat de planten om de paar jaar gemaaid moeten worden en wel voordat de plant afsterft, omdat anders de voedingsstoffen voornamelijk in het wortelstelsel zijn opgenomen.
Conclusie
We hebben heel veel geleerd van het onderzoek en onze analyses naar de waterkwaliteit in de Bieslandse Bovenpolder. Doordat we ook resultaten van het hoogheemraadschap mochten gebruiken, hebben we vooral meer zicht gekregen op de variatie in de meetwaarden over een jaar en door de jaren heen. We hadden gehoopt dat we duidelijke verschillen zouden zien tussen wel of niet natuurvriendelijk ingerichte sloten, maar dat is niet uitgekomen. Dat kan natuurlijk komen doordat die verschillende sloten vlak naast elkaar liggen in hetzelfde watersysteem en dus onderling water uitwisselen.
De waterkwaliteit is op verschillende manieren gemeten en de resultaten duiden op een matige tot goede waterkwaliteit. De enige negatieve uitschieter is het fosfaatgehalte in de sloten. Dat is veel te hoog.
Een sloot in de Bieslandse Bovenpolder.